گوندی ئیلنجاغی گه‌وره
ئه‌م گـونده ده‌كه‌وێته باكوری خۆرئاوای شارۆچكه‌ی ته‌ق ته‌ق به دووری (9)كم، هاوسنووره له‌گه‌ڵ گونده‌كانی (تاڵه‌بانی گه‌وره و ئیلنجاغی گچكه‌و مه‌رزان)له خۆرهه‌ڵات، (شیواشۆكی گچكه‌و گه‌وره) له باكور و (ئۆمه‌رگومبه‌ت و كاوله گۆرقه‌ره‌ج) له باشورو (سماقه‌و داربه‌سه‌ری گچكه) له‌ڕۆژئاوادا.
ڕووبه‌ره‌كه‌ی (9822)دۆنم له زه‌وی و زاره (5130)دۆنمی شیاوه و به‌كه‌ڵكی كشتوكاڵ كردن دێت
له‌ڕووی به‌رزی و نزمییه‌وه له (350)م به‌هێڵی كه‌نتوری له‌باشوریه‌وه ده‌ست پێده‌كات و تاوه‌كو (550)م به‌رز ئه‌بێته‌وه له‌باكوری گونده‌كه‌دا، هه‌روه‌ها كه‌وتۆته نێوان هێلی پـانی (35-36)ی باكور و هێڵی درێژی (44،3 – 44،35)ڕۆژهه‌ڵاتدایه
دانیشتوانی ئیلنجاغ
له ئاماری ساڵی 1957گوندی ئیلنجاغی گه‌وره (396)كه‌سی تیا نیشته‌جێبووه له‌ساڵی 1980 كه ده‌ركراوه به‌بیانووی نه‌وت (135)خێزان بووه ،
له‌ئاماری ساڵی 1987 گوندێكی چۆڵكراو بووه، له‌ڕێكه‌وتی 7ی نیسانی 2000، (110) خێزانی تێدابووه، ژماره‌ی (642)كه‌س بووه (322 مێ و 320نێر) له‌ئامارێكی ڕه‌سمی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی هه‌رێمی حكومه‌تی هه‌رێم و ڕێكخراوی یونسێف له 2/مایسی 2001 ژماره‌ی دانیشتوانی گوندی ئیلنجاغ (637)كه‌س بووه.
ئیلنجاغ مانای چییه؟
له لاپه‌ڕه‌ی (336)ی كورته‌یه‌ك له‌مێژوو هه‌ندێ له ناودارانی هۆزی شێخانی (سه‌عدوڵا شێخانی)دا هاتووه هه‌ریه‌ك به بۆچونی خۆی ده‌ڵێ كۆمه‌ڵێك مانای هه‌یه وه‌ك (ته‌مته‌مه شاخ) و (ڕێزه‌شاخ) و (قاوه جاغ)(دیوه‌خان نشین) به‌ڵام ئه‌م وشه‌یه (ئیلنجاغ) له بنه‌چه‌دا توركییه و له‌بنه‌ڕه‌تدا (ئیلنچاغ) بووه، له‌ئه‌نجامی خزانی زمان پیتی چ بووه به (ج) بۆته (ئیلنجاغ) ئه‌ویش واتای (خه‌ڵكی كۆچه‌ر – انسان لركوچرلر) ده‌گه‌یه‌نێ بۆ پشت ڕاستكردنه‌وه‌ی ئه‌م ڕاستییه ده‌توانین پشت به‌چه‌ند ڕاستییه‌ك ببه‌ستین وه‌ك:
1-یه‌كێك له‌په‌نده كوردیه‌كانی كه بۆ مه‌ڕ له‌وه‌ڕاندن ووتراوه:
له‌كوێستانان (گه‌ده‌و بانه سه‌ر) له گه‌رمیانان (ئیلنجاغ و داربه‌سه‌ر) پیشه‌ی مه‌ڕ له‌وه‌ڕاندیش پیشه‌یه‌كی كۆچه‌رییه له‌كوردستاندا له‌نێوان كوێستان و گه‌رمیاندا
2- له‌هه‌رێمی كوردستان چوار گوند به‌و ناوه هه‌ن (ئیلنجاغی گه‌وره و گچكه) له‌ته‌ق ته‌ق، ئیلنجاغی حاجی لاله‌ی شوان، ئیلنجاغی قوڕاویان له‌قوشته‌په، تێكڕای ئه‌م گوندانه زه‌وی و زاره‌كانیان دێمه كار و پشت ئاو و پاوانن ئه‌مه‌ش بۆ له‌وه‌ڕاندنی مه‌ڕ و به‌خێوكردنی له باره.
3- تاوه‌كو ئه‌مڕۆشی له‌گه‌ڵدابێ هه‌واری زستانه‌و هاوینه‌ی ئه‌م گوندانه جیاوازه، هاوینان ناوئاوایی جێده‌هێڵن و ده‌چنه شوێنه به‌ئاو و له‌وه‌ڕه‌كان بۆ به‌خێوكردنی مه‌ڕ و ماڵاته‌كانیان.
لایه‌نی شۆڕشگێری:
هاوڵاتیانی ئه‌م گونده خاك و نیشتمانیان به درێژایی مێژوو خۆشویستووه، له هه‌موو شۆڕش و نسكۆكاندا فرمێسكیان به خوێن ڕشتووه بۆ دۆزی نه‌ته‌وه‌یی كورد، به‌شداری ڕێكخستنی نیشتمان په‌روه‌ریه‌كانی كوردستانیان كردووه به‌پێشمه‌رگایه‌تی و كادیری و هه‌ڵسوڕاوی چالاك وه‌ك كاركردن له ڕیزه‌كانی پارتی دیموكراتی كوردستان له‌شۆڕشی ئه‌یلوله‌وه تا نسكۆی 1975 (9)شه‌هیدیان داوه، له‌به‌ر دلسۆزی و كوردپه‌روه‌ریان له‌هاوینی ساڵی 1962 یه‌كه‌م مه‌فره‌زه‌ی پێشمه‌رگه كه له‌ناوچیاكان هاتونه‌ته خواره‌وه بۆ پێده‌شته‌كانی (كۆیه و ته‌ق ته‌ق) به‌سه‌رپه‌رشتی (سه‌عید مه‌سیفی) له‌باخچه‌كانی (كوێخا وه‌سمان) له‌چه‌می دایماوێ حه‌شار ده‌درێن شه‌ویش له‌ماڵی كوێخا وه‌سمان داڵده ده‌درێن و چالاكیان له‌وێوه ده‌ست پێده‌كات،
هه‌روه‌ها یه‌كه‌م كاروانی باره (تفه‌نگ) و (ده‌مانچه) بۆ چه‌می ڕێزان له‌گوندی ئیلنجاغه‌وه به‌ڕێكراوه بۆ شۆڕشی نوێی گه‌له‌كه‌مان له‌به‌ر هه‌مان خۆ 0كوێخا وه‌سمان) ساڵی 1977 زیندانی كراوه، له‌گه‌ڵ یه‌كه‌م پریشكی چه‌خماخه‌ی شوڕشی نوێدا له‌ڕیزه‌كانی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستاندا، (به‌خوێن و به‌ماڵ) سنگیان كردووه به قه‌ڵغان بۆ به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی ڕژێمی به‌عس، هه‌ر له‌به‌ر قاره‌مانێتی ڕۆڵه‌كانی ئه‌م گونده ژماره‌یه‌كی زۆر شه‌هیدیان به‌خشیوه به‌كورد و كوردستان بۆیه نازناوی گوندی (شه‌هیدان)ی به‌ده‌ست هێناوه، هه‌ر بۆیه به كوده‌تا شومه‌كه‌ی به‌عسی 1963 تا ئه‌نفالی چوار 1988 پێنج جار خاپور كراوه وه‌ك:
1- په‌لاماری ڕه‌شی شومی به‌ناو (حـرس القومی) ساڵی (1963-1965)، تاڵانكراوه و سوتێنراوه، به‌بۆردومانی فڕۆكه هه‌ردوو هاوڵاتی (زولێخا محێدین حه‌سه‌ن و قادر عه‌بدوڵا ڕه‌سول) شه‌هید كراون.
2- به بیانوی نه‌وتی (كێڵگه‌ی نه‌وتی ته‌ق ته‌ق) له بێژنگ به‌سه‌ر و چوار جوتیار، ساڵی 1979 – 1980 له‌گه‌ڵ (9)گوندی تری ناوچه‌كه ئاواره‌و ده‌ربه‌ده‌ر ده‌كرێن.
3- دوای شه‌هید بوونی پۆلێك له پێشمه‌رگه‌كانی تیپی 86ی ده‌شتی هه‌ولێرو ئاواره‌بوون و برینداربوون و شه‌هید بوونی (عوزێر حسێن اومر ئیلنجاغی) له (22/10/1986) له‌شه‌ڕێكی ده‌سته‌و یه‌خه‌ی نابه‌رامبه‌ری هێزی پێشمه‌رگه‌و ڕژێم جارێكی تر دارو به‌ردی ئه‌م ئاواییه سوتێنرا.
4- دوای (سوتان، تاڵان، خاپوركردن)ی ئه‌م گونده له‌به‌رواری 26/4/1987 له لایه‌ن جاش و سوپای عێراقه‌وه پێشمه‌رگه ئازاكانی (حزبی شیوعی عێراق) مه‌فره‌زه‌یه‌كی (ی.ن.ك) و هێزی پشتگیری له‌نێو (گونده‌كه‌و زیوانداره‌و پردی ڕووباری كۆیه له‌مه‌رزان و باوه مه‌ڕه) زه‌برێكی پشت شكێنیان له‌هێزه ئه‌نفال چیه‌كان وه‌شاندو دوژمن وا زه‌نده‌قی چوو بوو قه‌یسه‌ریان لێ بووبوه كونه مشك، ئه‌م داستانه‌ش به‌خوێنی شه‌هیدی فه‌رمانده (عه‌بدولموته‌لب حمه علی ئیلنجاغی) ناسراو به هه‌نگاو تۆماركرا كه پێشمه‌رگه‌ی حزبی شیوعی عێراقی بوو.
5- ساڵی 1988 هه‌ردوو دۆڵ و بست به بستی بیروكانیاوه‌كان پڕكرانه‌وه، به‌ڵام جێگه‌ی شانازییه ئه‌م گونده دوای ئه‌نفالی به‌دناو چوار ڕۆڵه‌ی قاره‌مانی هه‌ر به‌پارتیزانی له‌نێو شۆڕشدا مانه‌وه تاوه‌كو ڕاپه‌ڕینی ساڵی 1991 ئه‌وانیش (جه‌لال ئیلنجاغی، مامۆستا كاوه ئه‌نوه‌ر، احمد عودل ئیلنجاغی، نه‌سروڵا علی) بوون.
چه‌ند وێنه‌یه‌كی گوندی ئیلنجاغ
سه‌رچاوه - ته‌ق ته‌ق، په‌لكه‌زێڕینه‌ی كه‌نار زێی بچووك (ئاراس ئیلنجاغی)
ئاماده‌كردنی بابه‌ت: پایان پێشڕه‌و